User Tools

Site Tools

Trace:
pembangunan_bbb_matlamat

Differences

This shows you the differences between two versions of the page.

Link to this comparison view

Both sides previous revisionPrevious revision
Next revision		Previous revision
pembangunan_bbb_matlamat [2025/12/10 16:04] – [Pembangunan Perindustrian] sazlipembangunan_bbb_matlamat [2025/12/11 12:22] (kini) – [Kredit] sazli
Line 1: Line 1:
 ====== MATLAMAT DAN ARAH PEMBANGUNAN BANDAR BARU DI MALAYSIA: PENGALAMAN BANDAR BARU BANGI, SELANGOR ===== ====== MATLAMAT DAN ARAH PEMBANGUNAN BANDAR BARU DI MALAYSIA: PENGALAMAN BANDAR BARU BANGI, SELANGOR =====
  
-**oleh SULONG MOHAMAD & KATIMAN ROSTAM**+**oleh SULONG MOHAMAD & KATIMAN ROSTAM** \\ 
 +[[https://ptsldigital.ukm.my/jspui/handle/123456789/426501|Sebuah makalah dari Persidangan Pembangunan di Malaysia: perencanaan, pelaksanaan dan prestasinya]] (Persatuan Sains Sosial Malaysia, 1984).
  
-Salinan ini disediakan oleh: [[https://facebook.com/kucingterbangmelayang|Syed Muhd Danial]]+Salinan ini telah diusahakan oleh: [[https://facebook.com/kucingterbangmelayang|Syed Muhd Danial]].
  
 ===== Pendahuluan ===== ===== Pendahuluan =====
Line 26: Line 27:
 ===== Perancangan dan Matlamat Penubuhan Bandar Baru Bangi ===== ===== Perancangan dan Matlamat Penubuhan Bandar Baru Bangi =====
  
-Bandar Baru Bangi, yang mula dimajukan pada tahun 1975, terletak kira-kira 30 kilometer dari Kuala Lumpur, di suatu tapak bersebelahan lebuh raya Kuala Lumpur–Seremban (Rajah 1). Kedudukannya yang strategik ini memberikan daya tarikan yang kuat untuk fungsi-fungsi tertentu dan penduduk dari bandar-bandar lain dalam Lembah Kelang yang sudah pun sesak.+==== Rajah 1: Letakan Bandar Baru Bangi ====
  
 {{:gambar:sk1984-rajah1.png?450|Rajah 1: Letakan Bandar Baru Bangi}} \\ {{:gambar:sk1984-rajah1.png?450|Rajah 1: Letakan Bandar Baru Bangi}} \\
-**Rajah 1: Letakan Bandar Baru Bangi**+ 
 +Bandar Baru Bangi, yang mula dimajukan pada tahun 1975, terletak kira-kira 30 kilometer dari Kuala Lumpur, di suatu tapak bersebelahan lebuh raya Kuala Lumpur–Seremban (Rajah 1). Kedudukannya yang strategik ini memberikan daya tarikan yang kuat untuk fungsi-fungsi tertentu dan penduduk dari bandar-bandar lain dalam Lembah Kelang yang sudah pun sesak.
  
 Perbadanan Kemajuan Negeri Selangor (PKNS), iaitu badan yang bertanggungjawab membangunkan Bandar Baru Bangi mula dibentuk pada tahun 1972 untuk melaksanakan perancangannya. Badan ini, antara lain, mensyorkan supaya jawatankuasa petugas dibentuk bagi merancang bandar ini. Jawatankuasa ini, antara lain, mensyorkan supaya jawatankuasa ini merancang untuk menyediakan kemudahan-kemudahan, seperti perumahan, pendidikan dan tapak industri. Idea ini didapati bersesuaian dengan dasar kerajaan untuk mengawal pertumbuhan bandar-bandar besar melalui penyebaran pertumbuhan ke bandar-bandar kecil dan bandar satelit. Dengan ini adalah diharapkan supaya pembinaan Bandar Baru Bangi dapat mengurangkan masalah kesesakan penduduk yang dialami di bandar-bandar utama di Lembah Kelang, seperti Kuala Lumpur, Kelang dan Petaling Jaya. Penumpuan penduduk yang berlebihan di bandar-bandar tersebut telah menimbulkan masalah-masalah, seperti kekurangan tapak perumahan dan tempat tinggal, kekurangan peluang pekerjaan, kekurangan tapak perniagaan dan industri, kekurangan kemudahan dan perkhidmatan awam dan kesesakan lalu lintas. Perbadanan Kemajuan Negeri Selangor (PKNS), iaitu badan yang bertanggungjawab membangunkan Bandar Baru Bangi mula dibentuk pada tahun 1972 untuk melaksanakan perancangannya. Badan ini, antara lain, mensyorkan supaya jawatankuasa petugas dibentuk bagi merancang bandar ini. Jawatankuasa ini, antara lain, mensyorkan supaya jawatankuasa ini merancang untuk menyediakan kemudahan-kemudahan, seperti perumahan, pendidikan dan tapak industri. Idea ini didapati bersesuaian dengan dasar kerajaan untuk mengawal pertumbuhan bandar-bandar besar melalui penyebaran pertumbuhan ke bandar-bandar kecil dan bandar satelit. Dengan ini adalah diharapkan supaya pembinaan Bandar Baru Bangi dapat mengurangkan masalah kesesakan penduduk yang dialami di bandar-bandar utama di Lembah Kelang, seperti Kuala Lumpur, Kelang dan Petaling Jaya. Penumpuan penduduk yang berlebihan di bandar-bandar tersebut telah menimbulkan masalah-masalah, seperti kekurangan tapak perumahan dan tempat tinggal, kekurangan peluang pekerjaan, kekurangan tapak perniagaan dan industri, kekurangan kemudahan dan perkhidmatan awam dan kesesakan lalu lintas.
  
 Idea menubuhkan Bandar Baru Bangi semakin diterima apabila kerajaan pusat bercadang untuk membina kampus Universiti Kebangsaan Malaysia di tapak yang berhamparan dengan tapak yang dicadangkan bagi Bandar Baru Bangi. Saranan ke arah mempercepatkan lagi perlaksanaan DEB, khususnya, bagi mewujudkan penyertaan Bumiputera dalam sektor ekonomi bandar melalui penempatan penduduk yang seimbang mengikut kaum antara bandar dan desa juga telah memberi kesan yang positif terhadap idea tersebut. Bandar Baru Bangi sama juga dengan matlamat penubuhan bandar-bandar baru lain, diharapkan akan menyediakan lebih banyak lagi peluang pekerjaan, perniagaan dan pemilikan harta di kalangan Bumiputera di bandar. Idea menubuhkan Bandar Baru Bangi semakin diterima apabila kerajaan pusat bercadang untuk membina kampus Universiti Kebangsaan Malaysia di tapak yang berhamparan dengan tapak yang dicadangkan bagi Bandar Baru Bangi. Saranan ke arah mempercepatkan lagi perlaksanaan DEB, khususnya, bagi mewujudkan penyertaan Bumiputera dalam sektor ekonomi bandar melalui penempatan penduduk yang seimbang mengikut kaum antara bandar dan desa juga telah memberi kesan yang positif terhadap idea tersebut. Bandar Baru Bangi sama juga dengan matlamat penubuhan bandar-bandar baru lain, diharapkan akan menyediakan lebih banyak lagi peluang pekerjaan, perniagaan dan pemilikan harta di kalangan Bumiputera di bandar.
-  
-Perbadanan Kemajuan Negeri Selangor (PKNS), iaitu badan yang bertanggungjawab membangunkan Bandar Baru Bangi, telah memilih konsep bandar universiti sebagai asas pemikiran perancangannya. Sesuai dengan konsep ini, Bandar Baru Bangi akan menempatkan pelbagai pusat pengajian tinggi, institusi latihan dan pusat penyelidikan. Di samping itu, sebuah kawasan perniagaan seluas 223 hektar yang terletak bersebelahan lebuh raya Kuala Lumpur-Seremban, disediakan bagi membentuk asas ekonomi bandar yang kukuh (Jadual 1). Pusat membeli-belah dan kedai-kedai dirancang untuk memberikan kemudahan membeli-belah kepada para penghuni. Perumahan pula dirancang supaya terdiri daripada pelbagai jenis untuk menempatkan pelbagai kumpulan masyarakat. Kemudahan-kemudahan komuniti disusunatur sedemikian rupa untuk membolehkan para penghuni berinteraksi antara satu sama lain. Ciri-ciri perancangan seperti ini sudah tentu menyerupai idea bandar taman yang disentuh sebelum ini. 
  
-{{:gambar:sk1984-jadual1.png?450|Jadual 1: Keluasan kawasan yang dimajukan mengikut jenis guna tanah}} \\ +==== Jadual 1: Keluasan Kawasan yang Dimajukan Mengikut Jenis Guna Tanah ==== 
-**Jadual 1: Keluasan kawasan yang dimajukan mengikut jenis guna tanah**+
 ^ Guna tanah ^ Keluasan (hektar) ^ Peratus ^ ^ Guna tanah ^ Keluasan (hektar) ^ Peratus ^
 | Perumahan | 578 | 35.8 | | Perumahan | 578 | 35.8 |
Line 47: Line 47:
 | Perniagaan dan Perdagangan | 30 | 1.9 | | Perniagaan dan Perdagangan | 30 | 1.9 |
 | Lain-lain | 121 | 7.6 | | Lain-lain | 121 | 7.6 |
-<cite>Sumber: PKNS, 1983.</cite>+(Versi asal: {{:gambar:sk1984-jadual1.png?20|Jadual 1: Keluasan kawasan yang dimajukan mengikut jenis guna tanah}}). <cite>Sumber: PKNS, 1983.</cite>  
 + 
 +Perbadanan Kemajuan Negeri Selangor (PKNS), iaitu badan yang bertanggungjawab membangunkan Bandar Baru Bangi, telah memilih konsep bandar universiti sebagai asas pemikiran perancangannya. Sesuai dengan konsep ini, Bandar Baru Bangi akan menempatkan pelbagai pusat pengajian tinggi, institusi latihan dan pusat penyelidikan. Di samping itu, sebuah kawasan perniagaan seluas 223 hektar yang terletak bersebelahan lebuh raya Kuala Lumpur-Seremban, disediakan bagi membentuk asas ekonomi bandar yang kukuh (Jadual 1). Pusat membeli-belah dan kedai-kedai dirancang untuk memberikan kemudahan membeli-belah kepada para penghuni. Perumahan pula dirancang supaya terdiri daripada pelbagai jenis untuk menempatkan pelbagai kumpulan masyarakat. Kemudahan-kemudahan komuniti disusunatur sedemikian rupa untuk membolehkan para penghuni berinteraksi antara satu sama lain. Ciri-ciri perancangan seperti ini sudah tentu menyerupai idea bandar taman yang disentuh sebelum ini.
  
 Secara fizikalnya, Bandar Baru Bangi dirancang dengan empat jenis guna tanah yang utama: Secara fizikalnya, Bandar Baru Bangi dirancang dengan empat jenis guna tanah yang utama:
Line 57: Line 59:
 Tetapi sebagaimana ditunjukkan oleh Jadual 1, Bandar Baru Bangi juga disediakan dengan ruang terbuka yang luas, dan ini merupakan satu ciri yang penting dalam perancangan bandar baru. Struktur bandar yang sedemikian menggambarkan susunan guna tanah yang padat, dan ini berbeza dengan keadaan yang dirancangkan di bandar-bandar baru luar bandar (Sulong Mohamad, 1984). Ini tidak menghairankan kerana Bandar Baru Bangi dibina untuk menempatkan masyarakat Melayu yang telah pun terbandar (Rusli Buyong, 1978). Tetapi sebagaimana ditunjukkan oleh Jadual 1, Bandar Baru Bangi juga disediakan dengan ruang terbuka yang luas, dan ini merupakan satu ciri yang penting dalam perancangan bandar baru. Struktur bandar yang sedemikian menggambarkan susunan guna tanah yang padat, dan ini berbeza dengan keadaan yang dirancangkan di bandar-bandar baru luar bandar (Sulong Mohamad, 1984). Ini tidak menghairankan kerana Bandar Baru Bangi dibina untuk menempatkan masyarakat Melayu yang telah pun terbandar (Rusli Buyong, 1978).
  
-Bandar Baru Bangi dirancangkan berdasarkan prinsip linear (Rajah 2). Strategi ini boleh mewujudkan pembangunan yang seimbang di seluruh kawasan bandar dan dapat disesuaikan dari semasa ke semasa mengikut perubahan dan kehendak masyarakat. Ini juga membolehkan penyediaan rangka jalanraya bandar yang tepat kerja masing-masing; di samping menggalakkan interaksi antara institusi-institusi utama yang terdapat di bandar ini. Di peringkat kawasan, kemudahan-kemudahan komuniti disediakan dan diagihkan mengikut konsep kejiranan, dan lorong-lorong pejalan kaki dibina untuk menghubungkan kawasan kediaman dengan kemudahan-kemudahan tersebut. Rajah 3 menunjukkan pelan pembangunan masa depan Bandar Baru Bangi.+==== Rajah 2 dan 3 ====
  
 ^ Rajah 2: Arah Perkembangan Bandar Baru Bangi ^ Rajah 3: Pelan Pembangunan Bandar Baru Bangi ^ ^ Rajah 2: Arah Perkembangan Bandar Baru Bangi ^ Rajah 3: Pelan Pembangunan Bandar Baru Bangi ^
 | {{:gambar:sk1984-rajah2.png?420|Rajah 2: Arah Perkembangan Bandar Baru Bangi}} | {{:gambar:sk1984-rajah3.png?460|Rajah 3: Pelan Pembangunan Bandar Baru Bangi}} | | {{:gambar:sk1984-rajah2.png?420|Rajah 2: Arah Perkembangan Bandar Baru Bangi}} | {{:gambar:sk1984-rajah3.png?460|Rajah 3: Pelan Pembangunan Bandar Baru Bangi}} |
 +
 +Bandar Baru Bangi dirancangkan berdasarkan prinsip linear (Rajah 2). Strategi ini boleh mewujudkan pembangunan yang seimbang di seluruh kawasan bandar dan dapat disesuaikan dari semasa ke semasa mengikut perubahan dan kehendak masyarakat. Ini juga membolehkan penyediaan rangka jalanraya bandar yang tepat kerja masing-masing; di samping menggalakkan interaksi antara institusi-institusi utama yang terdapat di bandar ini. Di peringkat kawasan, kemudahan-kemudahan komuniti disediakan dan diagihkan mengikut konsep kejiranan, dan lorong-lorong pejalan kaki dibina untuk menghubungkan kawasan kediaman dengan kemudahan-kemudahan tersebut. Rajah 3 menunjukkan pelan pembangunan masa depan Bandar Baru Bangi.
  
 Pada dasarnya, Bandar Baru Bangi dimajukan untuk mencapai tiga matlamat khusus iaitu untuk: Pada dasarnya, Bandar Baru Bangi dimajukan untuk mencapai tiga matlamat khusus iaitu untuk:
Line 78: Line 82:
  
 Di Bandar Baru Bangi, peluang pekerjaan yang dirancangkan terbahagi kepada dua sektor, iaitu 1) pekerjaan sektor asas yang terdiri daripada perkhidmatan asas (universiti, institusi latihan, pusat penyelidikan dan lain-lain) dan 2) pekerjaan sektor bukan asas. Menjelang tahun 1990, bilangan pekerjaan yang disediakan dalam sektor asas ialah 12,250; iaitu sebanyak 4,000 peluang pekerjaan akan diwujudkan dalam perkhidmatan asas dan 8,250 pekerjaan bukan asas yang digunakan oleh PKNS dalam merancang peluang pekerjaan ialah 100:90. Ini bermakna bahawa sejumlah 11,000 pekerjaan lagi akan diwujudkan dalam pelbagai sektor bukan asas, khususnya perniagaan, perdagangan dan perkhidmatan. Dengan bilangan pekerjaan sebanyak 32,280 kesemuanya yang dirancangkan akan diwujudkan menjelang tahun 1990, maka Bandar Baru Bangi dijangkakan boleh menampung bilangan pekerjaan yang hampir cukup kepada penduduknya, berdasarkan jumlah penduduk seramai 75,000 pada tahun tersebut. Kalau kadar penyertaan kaum 35% sahaja daripada jumlah penduduk yang bekerja, maka sejumlah 24,937 peluang pekerjaan diperlukan. Ini bermakna bahawa terdapat kekurangan sebanyak 1,680 pekerjaan, dan kerana itu sebahagian kecil penduduk tempatan mungkin terpaksa bekerja di luar Bandar Baru Bangi. Di Bandar Baru Bangi, peluang pekerjaan yang dirancangkan terbahagi kepada dua sektor, iaitu 1) pekerjaan sektor asas yang terdiri daripada perkhidmatan asas (universiti, institusi latihan, pusat penyelidikan dan lain-lain) dan 2) pekerjaan sektor bukan asas. Menjelang tahun 1990, bilangan pekerjaan yang disediakan dalam sektor asas ialah 12,250; iaitu sebanyak 4,000 peluang pekerjaan akan diwujudkan dalam perkhidmatan asas dan 8,250 pekerjaan bukan asas yang digunakan oleh PKNS dalam merancang peluang pekerjaan ialah 100:90. Ini bermakna bahawa sejumlah 11,000 pekerjaan lagi akan diwujudkan dalam pelbagai sektor bukan asas, khususnya perniagaan, perdagangan dan perkhidmatan. Dengan bilangan pekerjaan sebanyak 32,280 kesemuanya yang dirancangkan akan diwujudkan menjelang tahun 1990, maka Bandar Baru Bangi dijangkakan boleh menampung bilangan pekerjaan yang hampir cukup kepada penduduknya, berdasarkan jumlah penduduk seramai 75,000 pada tahun tersebut. Kalau kadar penyertaan kaum 35% sahaja daripada jumlah penduduk yang bekerja, maka sejumlah 24,937 peluang pekerjaan diperlukan. Ini bermakna bahawa terdapat kekurangan sebanyak 1,680 pekerjaan, dan kerana itu sebahagian kecil penduduk tempatan mungkin terpaksa bekerja di luar Bandar Baru Bangi.
-  
-Dari segi penyediaan peluang pekerjaan, trend perkembangan sekarang menunjukkan bahawa matlamat yang dirancangkan itu mungkin boleh dicapai. Hakikat ini ditunjukkan dalam Jadual 2. 
  
-{{:gambar:sk1984-jadual2.png?450|Jadual 2: Anggaran jumlah pekerja dalam beberapa sektor terpilih di Bandar Baru Bangi}} \\ +==== Jadual 2: Anggaran Jumlah Pekerja dalam Beberapa Sektor Terpilih di Bandar Baru Bangi ==== 
-**Jadual 2: Anggaran jumlah pekerja dalam beberapa sektor terpilih di Bandar Baru Bangi.**+
 ^ Sektor Pekerjaan ^ 1981 ^ 1983/84 ^ 1990 (Matlamat) ^ ^ Sektor Pekerjaan ^ 1981 ^ 1983/84 ^ 1990 (Matlamat) ^
 | Perindustrian | 501 | 4,095 | 8,250 | | Perindustrian | 501 | 4,095 | 8,250 |
Line 88: Line 90:
 | Perkhidmatan lain | 200* | 500* | 11,000 | | Perkhidmatan lain | 200* | 500* | 11,000 |
 | Jumlah | 5,334 | 10,481 | 23,250 | | Jumlah | 5,334 | 10,481 | 23,250 |
 +(Versi asal: {{:gambar:sk1984-jadual2.png?20|Jadual 2: Anggaran jumlah pekerja dalam beberapa sektor terpilih di Bandar Baru Bangi}}). 
 Sumber: Angka-angka di atas diperolehi daripada semua agensi sama ada badan kerajaan atau swasta di Bandar Baru Bangi. Angka yang bertanda* adalah anggaran yang dibuat secara kasar kerana ketiadaan rekod-rekod rasmi mengenainya. Sumber: Angka-angka di atas diperolehi daripada semua agensi sama ada badan kerajaan atau swasta di Bandar Baru Bangi. Angka yang bertanda* adalah anggaran yang dibuat secara kasar kerana ketiadaan rekod-rekod rasmi mengenainya.
 +
 +Dari segi penyediaan peluang pekerjaan, trend perkembangan sekarang menunjukkan bahawa matlamat yang dirancangkan itu mungkin boleh dicapai. Hakikat ini ditunjukkan dalam Jadual 2.
  
 Sumbangan sektor perkhidmatan asas dalam menyediakan peluang pekerjaan adalah penting kerana sebahagian besar pekerjaan yang telah diwujudkan tertumpu dalam badan-badan berkanun, seperti Universiti Kebangsaan Malaysia, PUSPATI, Jabatan Kemajuan Bangi, Pusat Latihan LLN, PORIM, sekolah dan lain-lain. Manakala dalam sektor industri pula, walaupun jumlah pekerjaan yang diwujudkan itu masih jauh daripada jumlah sasarannya, namun berdasarkan tren sekarang adalah dijangkakan bahawa sektor ini boleh menyediakan peluang pekerjaan sebagaimana dirancangkan. Antara tahun 1981–1984, sektor perindustrian memperlihatkan perkembangan yang pesat (Jadual 2). Adalah jelas bahawa, oleh kerana kedudukannya yang strategik, Bandar Baru Bangi tidak menghadapi masalah yang sukar untuk menarik industri-industri baru bagi bertapak di sini. Walau bagaimanapun, perkembangan peluang pekerjaan dalam sektor perniagaan, perdagangan dan perkhidmatan yang lain masih lagi perlahan (Jadual 2). Ini disebabkan, sebagaimana akan dibincangkan nanti, lembabnya pertumbuhan penduduk. Sumbangan sektor perkhidmatan asas dalam menyediakan peluang pekerjaan adalah penting kerana sebahagian besar pekerjaan yang telah diwujudkan tertumpu dalam badan-badan berkanun, seperti Universiti Kebangsaan Malaysia, PUSPATI, Jabatan Kemajuan Bangi, Pusat Latihan LLN, PORIM, sekolah dan lain-lain. Manakala dalam sektor industri pula, walaupun jumlah pekerjaan yang diwujudkan itu masih jauh daripada jumlah sasarannya, namun berdasarkan tren sekarang adalah dijangkakan bahawa sektor ini boleh menyediakan peluang pekerjaan sebagaimana dirancangkan. Antara tahun 1981–1984, sektor perindustrian memperlihatkan perkembangan yang pesat (Jadual 2). Adalah jelas bahawa, oleh kerana kedudukannya yang strategik, Bandar Baru Bangi tidak menghadapi masalah yang sukar untuk menarik industri-industri baru bagi bertapak di sini. Walau bagaimanapun, perkembangan peluang pekerjaan dalam sektor perniagaan, perdagangan dan perkhidmatan yang lain masih lagi perlahan (Jadual 2). Ini disebabkan, sebagaimana akan dibincangkan nanti, lembabnya pertumbuhan penduduk.
Line 96: Line 101:
 Sesuai dengan matlamat kerajaan untuk mengembangkan penduduk Bumiputera dengan bukan Bumiputera di bandar-bandar di negara ini, maka Bandar Baru Bangi telah dirancang supaya mempunyai komposisi penduduk seperti berikut: 60% Melayu, 30% Cina dan 10% India. Pecahan penduduk seperti ini sudah tentu mencerminkan komposisi penduduk di peringkat nasional. Tetapi pada peringkat pembangunan sekarang, Bandar Baru Bangi nampaknya menempatkan penduduk Bumiputera sahaja (Sulong Mohamad, 1984). Sangat sedikit penduduk bukan Melayu yang tinggal di bandar baru ini pada masa ini. Sama ada arus aliran ini akan berterusan atau tidak adalah sukar untuk ditentukan. Berdasarkan rekod PKNS, terdapat sebilangan besar pembeli bumiputera yang telah membeli sebilangan rumah di Bandar Baru Bangi tetapi ternyata rumah-rumah yang telah dibeli itu disewakan kepada pihak lain atau dibiarkan kosong. Pada masa ini ini oleh kerana tiada data khusus, maka adalah sukar untuk mengetahui sikap golongan bukan Bumiputera mengenai minat mereka untuk tinggal di bandar-bandar baru yang dibina oleh kerajaan, khasnya Bandar Baru Bangi. Kajian seperti ini adalah penting untuk menentukan suatu komposisi penduduk yang dirancangkan atau dapat dirancangkan dengan cara yang lebih berkesan lagi. Sesuai dengan matlamat kerajaan untuk mengembangkan penduduk Bumiputera dengan bukan Bumiputera di bandar-bandar di negara ini, maka Bandar Baru Bangi telah dirancang supaya mempunyai komposisi penduduk seperti berikut: 60% Melayu, 30% Cina dan 10% India. Pecahan penduduk seperti ini sudah tentu mencerminkan komposisi penduduk di peringkat nasional. Tetapi pada peringkat pembangunan sekarang, Bandar Baru Bangi nampaknya menempatkan penduduk Bumiputera sahaja (Sulong Mohamad, 1984). Sangat sedikit penduduk bukan Melayu yang tinggal di bandar baru ini pada masa ini. Sama ada arus aliran ini akan berterusan atau tidak adalah sukar untuk ditentukan. Berdasarkan rekod PKNS, terdapat sebilangan besar pembeli bumiputera yang telah membeli sebilangan rumah di Bandar Baru Bangi tetapi ternyata rumah-rumah yang telah dibeli itu disewakan kepada pihak lain atau dibiarkan kosong. Pada masa ini ini oleh kerana tiada data khusus, maka adalah sukar untuk mengetahui sikap golongan bukan Bumiputera mengenai minat mereka untuk tinggal di bandar-bandar baru yang dibina oleh kerajaan, khasnya Bandar Baru Bangi. Kajian seperti ini adalah penting untuk menentukan suatu komposisi penduduk yang dirancangkan atau dapat dirancangkan dengan cara yang lebih berkesan lagi.
  
-Satu perkara lagi mengenai perancangan penduduk ialah bilangan penduduk yang dijangkakan dapat ditempatkan pada tahun-tahun tertentu, dan ini boleh menunjukkan daya tarikan sesuatu bandar terhadap penduduk. Jumlah penduduk yang dijangkakan pada tahun-tahun tertentu ditunjukkan dalam Jadual 3. Perkembangan penduduk sebenar sehingga kini sukar diperoleh.+==== Jadual 3: Penduduk yang Dijangkakan bagi Bandar Baru Bangi dan Kajang, 1980-2000 ==== 
  
-{{:gambar:sk1984-jadual3.png?440|Jadual 3: Penduduk yang dijangkakan bagi Bandar Baru Bangi dan Kajang, 1980-2000}} \\ 
-**Jadual 3: Penduduk yang dijangkakan bagi Bandar Baru Bangi dan Kajang, 1980-2000.** 
 ^ Tahun ^ Bandar Baru Bangi ^ Kajang ^ Jumlah ^ ^ Tahun ^ Bandar Baru Bangi ^ Kajang ^ Jumlah ^
 | 1980 | 4,000 | 40,000 | 44,000 | | 1980 | 4,000 | 40,000 | 44,000 |
Line 106: Line 109:
 | 1995 | 89,000 | 59,000 | 148,000 |  | 1995 | 89,000 | 59,000 | 148,000 | 
 | 2000 | 106,000 | 70,000 | 176,000 | | 2000 | 106,000 | 70,000 | 176,000 |
-<cite>Sumber: Jabatan Kemajuan Bangi, 1984.</cite>+(Versi asal: {{:gambar:sk1984-jadual3.png?25|Jadual 3: Penduduk yang dijangkakan bagi Bandar Baru Bangi dan Kajang, 1980-2000}}). <cite>Sumber: Jabatan Kemajuan Bangi, 1984.</cite>  
 + 
 +Satu perkara lagi mengenai perancangan penduduk ialah bilangan penduduk yang dijangkakan dapat ditempatkan pada tahun-tahun tertentu, dan ini boleh menunjukkan daya tarikan sesuatu bandar terhadap penduduk. Jumlah penduduk yang dijangkakan pada tahun-tahun tertentu ditunjukkan dalam Jadual 3. Perkembangan penduduk sebenar sehingga kini sukar diperoleh. 
 + 
 +==== Rajah 4: Trend Pertumbuhan Penduduk Bandar Baru Bangi (unjuran) ==== 
 + 
 +{{:gambar:sk1984-rajah4.png?440|Rajah 4: Trend Pertumbuhan Penduduk Bandar Baru Bangi (unjuran)}}
  
 Pada tahun 1980, satu anggaran menunjukkan bahawa bilangan penduduk Bandar Baru Bangi kira-kira 2,100 orang (Katiman dan Noraziah, 1981: 32). Pada tahun 1984 pula, jumlah penduduknya dianggarkan kurang daripada 10,000 orang (Rajah 4). Jumlah ini adalah terlalu kecil jika dibandingkan dengan jumlah penduduk sasaran (Jadual 4). Pada tahun 1980, satu anggaran menunjukkan bahawa bilangan penduduk Bandar Baru Bangi kira-kira 2,100 orang (Katiman dan Noraziah, 1981: 32). Pada tahun 1984 pula, jumlah penduduknya dianggarkan kurang daripada 10,000 orang (Rajah 4). Jumlah ini adalah terlalu kecil jika dibandingkan dengan jumlah penduduk sasaran (Jadual 4).
  
-{{:gambar:sk1984-rajah4.png?440|Rajah 4: Trend Pertumbuhan Penduduk Bandar Baru Bangi (unjuran)}} \\  +==== Jadual 4: Penyediaan Rumah Kediaman di Bandar Baru Bangi ====
-**Rajah 4: Trend Pertumbuhan Penduduk Bandar Baru Bangi (unjuran)**+
  
-{{:gambar:sk1984-jadual4.png?450|Jadual 4: Penyediaan rumah kediaman di Bandar Baru Bangi}} \\ 
-**Jadual 4: Penyediaan rumah kediaman di Bandar Baru Bangi.** 
 ^ Jenis Rumah ^ (sebenar) 1983/84 ^ (anggaran) 1985 ^ (anggaran) 1990 ^ ^ Jenis Rumah ^ (sebenar) 1983/84 ^ (anggaran) 1985 ^ (anggaran) 1990 ^
 | Rumah berkepadatan tinggi | 1,199 | 1,542 | 4,849 | | Rumah berkepadatan tinggi | 1,199 | 1,542 | 4,849 |
Line 120: Line 126:
 | Rumah berkepadatan lemah | 328 | 770 | 2,425 | | Rumah berkepadatan lemah | 328 | 770 | 2,425 |
 | Jumlah | 3,839 | 5,138 | 16,164 | | Jumlah | 3,839 | 5,138 | 16,164 |
-<cite>Sumber: Jabatan Kemajuan Bangi, 1984.</cite>+(Versi asal: {{:gambar:sk1984-jadual4.png?20|Jadual 4: Penyediaan rumah kediaman di Bandar Baru Bangi}}). <cite>Sumber: Jabatan Kemajuan Bangi, 1984.</cite> 
  
 Antara lain, pertambahan penduduk yang lembab juga mempunyai kaitan dengan kadar pembinaan rumah yang lambat. Sehingga tahun 1983, sejumlah 3,839 unit rumah telah pun siap dibina, dan jumlah ini masih rendah daripada angka yang hendak dicapai pada tahun 1985 (Jadual 4). Satu perkara lagi ialah terdapatnya sejumlah besar, iaitu 1,155 unit rumah yang masih belum terjual. Keadaan ini sudah tentu memperlahankan pertumbuhan penduduk bandar ini. Antara lain, pertambahan penduduk yang lembab juga mempunyai kaitan dengan kadar pembinaan rumah yang lambat. Sehingga tahun 1983, sejumlah 3,839 unit rumah telah pun siap dibina, dan jumlah ini masih rendah daripada angka yang hendak dicapai pada tahun 1985 (Jadual 4). Satu perkara lagi ialah terdapatnya sejumlah besar, iaitu 1,155 unit rumah yang masih belum terjual. Keadaan ini sudah tentu memperlahankan pertumbuhan penduduk bandar ini.
Line 147: Line 153:
 Tinjauan yang dilakukan menunjukkan bahawa penyertaan Bumiputera masih lagi rendah dari segi pemilikan dan tenaga kerja dalam sektor perkilangan di Bandar Baru Bangi. Hampir kesemua kilang yang dibinakan itu dimiliki oleh para usahawan asing, khususnya dari luar negeri. Walaupun tapak kilang untuk para Bumiputera disediakan di bandar ini namun sehingga sekarang belum lagi terdapat tapak kilang-kilang Bumiputera yang didirikan di sini. Tinjauan yang dilakukan menunjukkan bahawa penyertaan Bumiputera masih lagi rendah dari segi pemilikan dan tenaga kerja dalam sektor perkilangan di Bandar Baru Bangi. Hampir kesemua kilang yang dibinakan itu dimiliki oleh para usahawan asing, khususnya dari luar negeri. Walaupun tapak kilang untuk para Bumiputera disediakan di bandar ini namun sehingga sekarang belum lagi terdapat tapak kilang-kilang Bumiputera yang didirikan di sini.
  
-Bilangan Bumiputera yang bekerja di dalam industri-industri itu adalah tinggi, iaitu 64% daripada seluruh tenaga kerja kilang (4,095) di bandar ini. Tetapi sebagaimana ditunjukkan oleh Jadual 5, penyertaan mereka adalah di peringkat bawahan khususnya dalam bahagian pengeluaran. Penyertaan Bumiputera di peringkat eksekutif adalah sangat rendah. Malah di peringkat perkeranian pun penyertaan mereka masih lagi rendah berbanding dengan penyertaan kaum lain.+==== Jadual 5: Penyertaan Bumiputera dalam Sektor Perkilangan ====
  
-{{:gambar:sk1984-jadual5.png?450|Jadual 5: Penyertaan bumiputera dalam sektor perkilangan}} \\ 
-**Jadual 5: Penyertaan bumiputera dalam sektor perkilangan** 
 ^ Kategori Pekerja ^ Bilangan Bumiputera ^ Jumlah ^ Peratus Bumiputera daripada Jumlah Pekerja ^ ^ Kategori Pekerja ^ Bilangan Bumiputera ^ Jumlah ^ Peratus Bumiputera daripada Jumlah Pekerja ^
 | Eksekutif | 39 | 377 | 10.3 | | Eksekutif | 39 | 377 | 10.3 |
Line 156: Line 160:
 | Pengeluaran | 2,348 | 3,188 | 73.7 | | Pengeluaran | 2,348 | 3,188 | 73.7 |
 | Jumlah | 2,609 | 4,095 | 63.7 | | Jumlah | 2,609 | 4,095 | 63.7 |
-<cite>Sumber: Kerja Lapangan, 1984.</cite>+(Versi asal: {{:gambar:sk1984-jadual5.png?20|Jadual 5: Penyertaan bumiputera dalam sektor perkilangan}}). <cite>Sumber: Kerja Lapangan, 1984.</cite> 
 + 
 +Bilangan Bumiputera yang bekerja di dalam industri-industri itu adalah tinggi, iaitu 64% daripada seluruh tenaga kerja kilang (4,095) di bandar ini. Tetapi sebagaimana ditunjukkan oleh Jadual 5, penyertaan mereka adalah di peringkat bawahan khususnya dalam bahagian pengeluaran. Penyertaan Bumiputera di peringkat eksekutif adalah sangat rendah. Malah di peringkat perkeranian pun penyertaan mereka masih lagi rendah berbanding dengan penyertaan kaum lain.
  
 Walaupun usaha mewujudkan peluang pekerjaan dan memberi pekerjaan kepada penduduk tempatan menunjukkan trend perkembangan sekarang dengan gan matlamat perancangan, namun pencapaian itu masih lagi belum dapat mencapai matlamat untuk memberi peluang yang sama kepada Bumiputera di semua peringkat pekerjaan. Kelambatan untuk mencapai sasaran 30% penyertaan Bumiputera dalam semua peringkat pekerjaan sudah tentu akan memberi kesan yang negatif terhadap usaha untuk mewujudkan masyarakat usahawan Bumiputera. Ini adalah kerana kelambatan tersebut boleh menjejaskan usaha untuk melatih dan mendedahkan masyarakat Bumiputera kepada berbagai-bagai pengalaman pengurusan serta pengetahuan tentang teknologi industri moden. Walaupun terdapat ramai pekerja Bumiputera yang diserapkan dalam bidang pengeluaran, tetapi latihan dan pendedahan di peringkat bawah itu tidak banyak membantu melahirkan kumpulan pakar, pengurus dan pekerja mahir Bumiputera yang boleh mempercepatkan pencapaian matlamat DEB. Walaupun usaha mewujudkan peluang pekerjaan dan memberi pekerjaan kepada penduduk tempatan menunjukkan trend perkembangan sekarang dengan gan matlamat perancangan, namun pencapaian itu masih lagi belum dapat mencapai matlamat untuk memberi peluang yang sama kepada Bumiputera di semua peringkat pekerjaan. Kelambatan untuk mencapai sasaran 30% penyertaan Bumiputera dalam semua peringkat pekerjaan sudah tentu akan memberi kesan yang negatif terhadap usaha untuk mewujudkan masyarakat usahawan Bumiputera. Ini adalah kerana kelambatan tersebut boleh menjejaskan usaha untuk melatih dan mendedahkan masyarakat Bumiputera kepada berbagai-bagai pengalaman pengurusan serta pengetahuan tentang teknologi industri moden. Walaupun terdapat ramai pekerja Bumiputera yang diserapkan dalam bidang pengeluaran, tetapi latihan dan pendedahan di peringkat bawah itu tidak banyak membantu melahirkan kumpulan pakar, pengurus dan pekerja mahir Bumiputera yang boleh mempercepatkan pencapaian matlamat DEB.
Line 168: Line 174:
 Daripada perbincangan di atas, adalah jelas bahawa sektor perniagaan berkembang dengan kadar yang perlahan. Ini adalah kerana permintaan terhadap perkhidmatan ini masih lagi kecil. Penyediaan ruang perniagaan dirancang oleh PKNS dan jumlah ruang kedai yang disediakan itu adalah selari dengan pertambahan penduduk. Daripada perbincangan di atas, adalah jelas bahawa sektor perniagaan berkembang dengan kadar yang perlahan. Ini adalah kerana permintaan terhadap perkhidmatan ini masih lagi kecil. Penyediaan ruang perniagaan dirancang oleh PKNS dan jumlah ruang kedai yang disediakan itu adalah selari dengan pertambahan penduduk.
  
-Perancangan kemudahan membeli-belah di Bandar Baru Bangi ditunjukkan dalam Rajah 5. Kemudahan ini ditempatkan di dua kawasan, iaitu pusat bandar, yang menyediakan barangan dan perkhidmatan daripada peringkat rendah sehinggalah ke peringkat tinggi, dan pusat kecil yang diagihkan di unit-unit kejiranan dan menyediakan barangan peringkat rendah yang kerap diperlukan oleh isi rumah. Kemudian di setiap unit kejiranan itu, disediakan pula kedai-kedai sudut yang terdiri daripada satu baris kedai dan mengandungi empat unit kedai. Kedai-kedai sudut ini diletakkan di kawasan-kawasan perumahan di dalam sesuatu unit kejiranan, dan menyediakan barangan dan perkhidmatan peringkat rendah. Strategi perancangan kemudahan membeli-belah seperti ini membolehkan kedai-kedai diletakkan berhampiran dengan para pengguna dan dengan itu kos dan masa perjalanan dapat dijimatkan.+==== Rajah 5: Strategi Pembangunan Perniagaan ====
  
 {{:gambar:sk1984-rajah5.png?450|Rajah 5: Strategi Pembangunan Perniagaan}} \\ {{:gambar:sk1984-rajah5.png?450|Rajah 5: Strategi Pembangunan Perniagaan}} \\
-**Rajah 5: Strategi Pembangunan Perniagaan.** 
 <cite>(Sumber: Maznah Saat, 1983: 52)</cite> <cite>(Sumber: Maznah Saat, 1983: 52)</cite>
  
-Pada masa ini pusat membeli-belah di pusat bandar belum lagi dibangunkan kerana kuasa permintaan masih lagi dianggap kecil oleh PKNS (Maznah Saat, 1984: 52). Pusat bandar akan dibina apabila jumlah penduduk meningkat ke angka 30,000 orang. Mengikut perancangan dan kalaulah pertambahan penduduk berlaku sebagaimana direncanakan (Jadual 5), maka pusat bandar akan dibina selepas tahun 1985. Tetapi dengan trend pertambahan penduduk sekarang, maka adalah dijangkakan yang pusat bandar tidak akan dibina dalam masa yang singkat dari sekarang; tetapi mungkin lebih lama lagi. Sehingga akhir tahun 1982 terdapat sejumlah 35 unit kedai yang telah siap dibina di salah sebuah unit kejiranan (lihat Rajah 6 dan Jadual 6). Daripada jumlah ini hanya 24 unit kedai sahaja yang digunakan sebagai ruang perniagaan, manakala bakinya digunakan untuk pejabat PKNS, balai polis atau masih lagi kosong (Jadual 7). Jenis-jenis perniagaan yang dijalankan ditunjukkan dalam Jadual 7. Adalah jelas bahawa barangan dan perkhidmatan yang disediakan itu adalah yang paling asas, yang merupakan jenis yang paling kerap diminta oleh para pengguna.+Perancangan kemudahan membeli-belah di Bandar Baru Bangi ditunjukkan dalam Rajah 5. Kemudahan ini ditempatkan di dua kawasan, iaitu pusat bandar, yang menyediakan barangan dan perkhidmatan daripada peringkat rendah sehinggalah ke peringkat tinggi, dan pusat kecil yang diagihkan di unit-unit kejiranan dan menyediakan barangan peringkat rendah yang kerap diperlukan oleh isi rumah. Kemudian di setiap unit kejiranan itu, disediakan pula kedai-kedai sudut yang terdiri daripada satu baris kedai dan mengandungi empat unit kedai. Kedai-kedai sudut ini diletakkan di kawasan-kawasan perumahan di dalam sesuatu unit kejiranan, dan menyediakan barangan dan perkhidmatan peringkat rendah. Strategi perancangan kemudahan membeli-belah seperti ini membolehkan kedai-kedai diletakkan berhampiran dengan para pengguna dan dengan itu kos dan masa perjalanan dapat dijimatkan. 
 + 
 +Pada masa ini pusat membeli-belah di pusat bandar belum lagi dibangunkan kerana kuasa permintaan masih lagi dianggap kecil oleh PKNS (Maznah Saat, 1984: 52). Pusat bandar akan dibina apabila jumlah penduduk meningkat ke angka 30,000 orang. Mengikut perancangan dan kalaulah pertambahan penduduk berlaku sebagaimana direncanakan (Jadual 5), maka pusat bandar akan dibina selepas tahun 1985. Tetapi dengan trend pertambahan penduduk sekarang, maka adalah dijangkakan yang pusat bandar tidak akan dibina dalam masa yang singkat dari sekarang; tetapi mungkin lebih lama lagi. 
 + 
 +==== Rajah 6: Pembangunan Ruang Perniagaan di Bandar Baru Bangi, 1983 ==== 
 + 
 +{{:gambar:sk1984-rajah6.png?450|Rajah 6: Pembangunan Ruang Perniagaan di Bandar Baru Bangi, 1983.}}
  
-{{:gambar:sk1984-rajah6.png?450|Rajah 6: Pembangunan Ruang Perniagaan di Bandar Baru Bangi, 1983.}} \\ +==== Jadual 6: Projek Rumah Kedai yang Telah Siap, 1975-1982 ====
-**Rajah 6: Pembangunan Ruang Perniagaan di Bandar Baru Bangi, 1983.**+
  
-{{:gambar:sk1984-jadual6.png?450|Jadual 6: Projek rumah kedai yang telah siap, 1975-1982}} \\ 
-**Jadual 6: Projek rumah kedai yang telah siap, 1975-1982.** 
 ^ Jenis rumah kedai ^ Letakan ^ Unit ^ ^ Jenis rumah kedai ^ Letakan ^ Unit ^
 | Berderet 1 tingkat | Jalan 1/2A | 4 | | Berderet 1 tingkat | Jalan 1/2A | 4 |
Line 189: Line 197:
 | Berderet 2 tingkat | Jalan 1/4 | 11 | | Berderet 2 tingkat | Jalan 1/4 | 11 |
 | Berderet 1 tingkat | Jalan 1/9G | 4 | | Berderet 1 tingkat | Jalan 1/9G | 4 |
 +(Versi asal: {{:gambar:sk1984-jadual6.png?20|Jadual 6: Projek rumah kedai yang telah siap, 1975-1982}}).
 +<cite>Sumber: Jabatan Kemajuan Bangi, 1984.</cite>
  
-Oleh kerana kawalan yang ketat yang dilakukan oleh PKNS, maka adalah didapati bahawa penyertaan Bumiputera dalam kegiatan ini sangat menggalakkan dengan kadar 88% berbanding dengan 12% peniaga daripada kaum-kaum lain, dan ini didapati selari dengan kuota yang dikenakan oleh PKNS, iaitu 75% perniaga Melayu, 15% peniaga Cina dan 15% lagi kaum-kaum lain (Maznah Saat, 1984). Walaupun saiz perniagaan Bumiputera rata-ratanya kecil, tetapi satu kajian menunjukkan bahawa ramai daripada mereka yang telah mengalami pertambahan nilai modal daripada modal asal (Jadual 8). Ini merupakan satu kemajuan yang agak baik yang dicapai oleh peniaga-peniaga Bumiputera di bandar ini, dan ramai daripada mereka menaruh harapan yang optimis untuk terus maju pada masa hadapan (Maznah Saat, 1984). Walaupun begitu nilai jualan harian yang diperolehi oleh peniaga-peniaga Bumiputera di bandar ini masih lagi kecil kerana sebahagian besar daripada mereka memperolehi nilai jualan harian kurang daripada $750 (Maznah Saat, 1984) berbanding dengan nilai jualan harian yang diperolehi oleh peniaga Cina di Kota Bharu, iaitu antara $751 dan lebih daripada $1,000 (Mamat Dollah, 1979). Jadual 9 menunjukkan purata keuntungan bersih dalam satu bulan yang diperolehi oleh peniaga-peniaga di Bandar Baru Bangi, dan nilai keuntungan bulanan bersih ini bolehlah dianggap sebagai sederhana. +Sehingga akhir tahun 1982 terdapat sejumlah 35 unit kedai yang telah siap dibina di salah sebuah unit kejiranan (lihat Rajah 6 dan Jadual 6). Daripada jumlah ini hanya 24 unit kedai sahaja yang digunakan sebagai ruang perniagaan, manakala bakinya digunakan untuk pejabat PKNS, balai polis atau masih lagi kosong (Jadual 7). Jenis-jenis perniagaan yang dijalankan ditunjukkan dalam Jadual 7. Adalah jelas bahawa barangan dan perkhidmatan yang disediakan itu adalah yang paling asas, yang merupakan jenis yang paling kerap diminta oleh para pengguna. 
-  + 
-  +==== Jadual 7: Jenis-Jenis Perniagaan di Rumah Kedai, 1983 ==== 
-  + 
-  +^ Bil. ^ Jenis ^ Taraf Kedai ^ Etnik ^ 
- +| | **//Jalan 1/2A//** | | | 
 +| 1 | Restoran | Jual | Melayu | 
 +| 3 | Pasar Mini | Sewa | Melayu | 
 +| 5 | Kedai Gunting Rambut | Sewa | India | 
 +| 7 | Pasar Mini | Jual | Melayu | 
 +| | **//Jalan 1/4//** | | | 
 +| 1 | Pejabat PKNS | - | - | 
 +| 2 | Pejabat PKNS | - | - | 
 +| 3 | Pejabat PKNS | - | - | 
 +| 4 | Pejabat PKNS | - | - | 
 +| 5 | Kosong | - | - | 
 +| 6 | Kosong | - | - | 
 +| 7 | Kosong | - | - | 
 +| 8 | Kosong | - | - | 
 +| 9 | Kosong | - | - | 
 +| 10 | Klinik | Jual | Melayu | 
 +| 11 | Pasar Mini | Jual | Melayu | 
 +| | **//Jalan 1/4A//** | | | 
 +| 12 | Syarikat Percetakan | Jual | Melayu | 
 +| 13 | Restoran | Jual | Melayu | 
 +| 14 | Klinik | Jual | Melayu | 
 +| 15 | Koop PUSPATI | Jual | Melayu | 
 +| | **//Jalan 2/4E//** | | | 
 +| 2 | Pasar Mini | Jual | Melayu | 
 +| 3 | Kedai Alat Tulis | Jual | Melayu | 
 +| 6 | Alat Eletrik | Jual | Cina | 
 +| 8 | Agen Tayar | Jual | Melayu | 
 +| | **//Jalan 1/7E//** | | | 
 +| 2 | Balai Polis | Sewa | - | 
 +| 4 | Kosong | - | - | 
 +| 6 | Restoran | Jual | India | 
 +| 8 | Pasar Mini | Jual | Melayu | 
 +| | **//Jalan 1/8C//** | | | 
 +| 1 | Pasar Mini | Sewa | Melayu | 
 +| 2 | - | Sewa | Melayu | 
 +| 5 | Klinik | Sewa | Cina | 
 +| 7 | Perabut | Sewa | Melayu | 
 +| | **//Jalan 1/9G//** | | | 
 +| 1 | Agen Kereta | Jual | Melayu | 
 +| 2 | Syarikat pembinaan | Jual | Cina | 
 +| 5 | Kosong | - | India | 
 +| 7 | Pasar Mini | Jual | Melayu | 
 +(Versi asal: {{:gambar:sk1984-jadual7.png?20|Jadual 7: Jenis-Jenis Perniagaan di Rumah Kedai, 1983}}). 
 +<cite>Sumber: Jabatan Kemajuan Bangi, 1984.</cite> 
 + 
 +Oleh kerana kawalan yang ketat yang dilakukan oleh PKNS, maka adalah didapati bahawa penyertaan Bumiputera dalam kegiatan ini sangat menggalakkan dengan kadar 88% berbanding dengan 12% peniaga daripada kaum-kaum lain, dan ini didapati selari dengan kuota yang dikenakan oleh PKNS, iaitu 75% perniaga Melayu, 15% peniaga Cina dan 15% lagi kaum-kaum lain (Maznah Saat, 1984).  
 + 
 +==== Jadual 8: Modal Asal dan Nilai Perniagaan Masa Kini, 1983 ==== 
 + 
 +^ Modal Asal ^ Bil. Kedai ^ % ^ Nilai Masa Kini ^ Bil. Kedai ^ % ^ 
 +| $10,000 | 2 | 12.50 | $10,000 | - | - | 
 +| $10,000-25,000 | 7 | 43.75 | $10,000-25,000 | 5 | 31.25 | 
 +| $25,000-50,000 | 4 | 25.000 | $25,000-50,000 | 7 | 43.75 | 
 +| $50,000+ | 3 | 18.75 | $50,000+ | 4 | 25.00 | 
 +| Jumlah | 16 | 100.00 | - | 16 | 100.00 | 
 +(Versi asal: {{:gambar:sk1984-jadual8.png?25|Jadual 8: Modal Asal dan Nilai Perniagaan Masa Kini, 1983}}). <cite>Sumber: Maznah Saat, 1984: 64</cite> 
 + 
 +Walaupun saiz perniagaan Bumiputera rata-ratanya kecil, tetapi satu kajian menunjukkan bahawa ramai daripada mereka yang telah mengalami pertambahan nilai modal daripada modal asal (Jadual 8). Ini merupakan satu kemajuan yang agak baik yang dicapai oleh peniaga-peniaga Bumiputera di bandar ini, dan ramai daripada mereka menaruh harapan yang optimis untuk terus maju pada masa hadapan (Maznah Saat, 1984). Walaupun begitu nilai jualan harian yang diperolehi oleh peniaga-peniaga Bumiputera di bandar ini masih lagi kecil kerana sebahagian besar daripada mereka memperolehi nilai jualan harian kurang daripada $750 (Maznah Saat, 1984) berbanding dengan nilai jualan harian yang diperolehi oleh peniaga Cina di Kota Bharu, iaitu antara $751 dan lebih daripada $1,000 (Mamat Dollah, 1979).  
 + 
 +==== Jadual 9: Purata Keuntungan Bersih Dalam 1 Bulan ==== 
 + 
 +^ Nilai Keuntungan (Purata) ^ Bil. ^ Purata ^ 
 +| $500-$1,000 | 6 | 37.5 | 
 +| $1,001-$1,500 | 6 | 37.5 | 
 +| $1,500 | 4 | 25.0 | 
 +| Jumlah | 16 | 100.00 | 
 +(Versi asal: {{:gambar:sk1984-jadual9.png?25|Jadual 9: Purata Keuntungan Bersih Dalam 1 Bulan}}) 
 +<cite>Sumber: Maznah Saat, 1984: 67</cite> 
 + 
 +Jadual 9 menunjukkan purata keuntungan bersih dalam satu bulan yang diperolehi oleh peniaga-peniaga di Bandar Baru Bangi, dan nilai keuntungan bulanan bersih ini bolehlah dianggap sebagai sederhana.
  
 Maznah Saat (1984) dalam kajiannya menunjukkan bahawa para pengguna yang mengunjungi kedai-kedai di Bandar Baru Bangi adalah penduduk bandar itu sendiri dan penduduk kampung-kampung yang terletak berhampiran dengannya. Oleh kerana barangan yang disediakan di bandar ini masih lagi terhad, maka Bandar Baru Bangi tidak berupaya untuk menarik para pengguna dari Kajang, Semenyih dan Bangi Lama. Ini adalah kerana di bandar-bandar tersebut, terutama sekali Kajang, barangan dan perkhidmatan yang disediakan adalah lebih pelbagai. Oleh itu pusat-pusat itu, khususnya Kajang, mempunyai daya tarikan yang lebih baik daripada Bandar Baru Bangi. Maznah Saat (1984) dalam kajiannya menunjukkan bahawa para pengguna yang mengunjungi kedai-kedai di Bandar Baru Bangi adalah penduduk bandar itu sendiri dan penduduk kampung-kampung yang terletak berhampiran dengannya. Oleh kerana barangan yang disediakan di bandar ini masih lagi terhad, maka Bandar Baru Bangi tidak berupaya untuk menarik para pengguna dari Kajang, Semenyih dan Bangi Lama. Ini adalah kerana di bandar-bandar tersebut, terutama sekali Kajang, barangan dan perkhidmatan yang disediakan adalah lebih pelbagai. Oleh itu pusat-pusat itu, khususnya Kajang, mempunyai daya tarikan yang lebih baik daripada Bandar Baru Bangi.
 +
 +==== Jadual 10: Pusat Membeli-belah Barangan dan Perkhidmatan di Kalangan Pengguna Bandar Baru Bangi, 1983 (dalam %) ====
 +
 +^ Pusat Membeli-belah ^ Jenis Barangan dan Perkhidmatan ^
 +
 +^ ^ Barangan kering ^ Barangan pasar ^ Pakaian ^ Televisyen dan radio ^ Perabut ^ Alat tulis/bacaan ^ Perkhidmatan perubatan ^
 +| Bandar Baru Bangi | 84 | 80 | - | - | 12 | 25 | 60 |
 +| Kajang | 12 | 10 | 28 | 60 | 40 | 62 | 40 |
 +| Semenyih | - | - | - | - | - | - | - |
 +| Bangi Lama | - | - | - | - | - | - | - |
 +| Kuala Lumpur | 3 | 15 | 72 | 28 | 17 | 13 | - |
 +| Tiada | - | - | - | 12 | 31 | - | - |
 +| Jumlah (N=100) | 100 | 100 | - | 100 | 100 | 100 | 100 |
 +(Versi asal: {{:gambar:sk1984-jadual10.png?20|Jadual 10: Pusat Membeli-belah Barangan dan Perkhidmatan di Kalangan Pengguna Bandar Baru Bangi, 1983 (dalam %)}}).
 +<cite>Sumber: Maznah Saat, 1983: 84</cite>
 +
 Walaupun begitu, Jadual 10 memperlihatkan satu pola perlakuan membeli-belah yang menarik di kalangan penduduk Bandar Baru Bangi pada masa ini. Nyata sekali bahawa penduduk bandar ini akan membeli-belah di bandar sendiri kalaulah terdapat barangan dan perkhidmatan yang disediakan dengan cukup. Tetapi bagi barangan peringkat menengah dan tinggi yang sangat terhad atau langsung tidak disediakan di sini, maka bandar alternatif untuk membeli-belah ialah Kajang. Kuala Lumpur nampaknya tidak menarik ramai pengguna dari Bandar Baru Bangi, kecuali bagi barangan seperti pakaian dan alat tulis. Keadaan ini dengan jelas menunjukkan bahawa jarak dan keadaan lalulintas mempunyai pengaruh yang kuat terhadap pemilihan pusat membeli-belah di kalangan penduduk Bandar Baru Bangi. Kurangnya bilangan pengguna dari bandar ini yang mengunjungi Kajang untuk membeli-belah barangan kering dan barangan pasar adalah kerana kesesakan lalulintas dan kesukaran untuk mendapatkan tempat letak kereta di bandar tersebut. Faktor ini bersama-sama dengan faktor jarak menyebabkan ramai daripada para pengguna di Bandar Baru Bangi, yang cuba mengelakkan daripada membeli-belah di Kuala Lumpur dan juga Kajang kalaulah segala keperluan mereka boleh didapati di Bandar Baru Bangi. Sekumpulan kecil yang membeli-belah di Kuala Lumpur bagi barangan di atas terdiri daripada mereka yang bekerja di bandaraya tersebut. Kesesakan lalulintas dan kesukaran mendapatkan tempat letak kereta di Kajang merupakan faktor negatif yang boleh menolak para pengguna di Kajang untuk membeli-belah ke tempat lain. Walaupun begitu, Jadual 10 memperlihatkan satu pola perlakuan membeli-belah yang menarik di kalangan penduduk Bandar Baru Bangi pada masa ini. Nyata sekali bahawa penduduk bandar ini akan membeli-belah di bandar sendiri kalaulah terdapat barangan dan perkhidmatan yang disediakan dengan cukup. Tetapi bagi barangan peringkat menengah dan tinggi yang sangat terhad atau langsung tidak disediakan di sini, maka bandar alternatif untuk membeli-belah ialah Kajang. Kuala Lumpur nampaknya tidak menarik ramai pengguna dari Bandar Baru Bangi, kecuali bagi barangan seperti pakaian dan alat tulis. Keadaan ini dengan jelas menunjukkan bahawa jarak dan keadaan lalulintas mempunyai pengaruh yang kuat terhadap pemilihan pusat membeli-belah di kalangan penduduk Bandar Baru Bangi. Kurangnya bilangan pengguna dari bandar ini yang mengunjungi Kajang untuk membeli-belah barangan kering dan barangan pasar adalah kerana kesesakan lalulintas dan kesukaran untuk mendapatkan tempat letak kereta di bandar tersebut. Faktor ini bersama-sama dengan faktor jarak menyebabkan ramai daripada para pengguna di Bandar Baru Bangi, yang cuba mengelakkan daripada membeli-belah di Kuala Lumpur dan juga Kajang kalaulah segala keperluan mereka boleh didapati di Bandar Baru Bangi. Sekumpulan kecil yang membeli-belah di Kuala Lumpur bagi barangan di atas terdiri daripada mereka yang bekerja di bandaraya tersebut. Kesesakan lalulintas dan kesukaran mendapatkan tempat letak kereta di Kajang merupakan faktor negatif yang boleh menolak para pengguna di Kajang untuk membeli-belah ke tempat lain.
    
 Kerana faktor-faktor di atas, maka adalah tidak mustahil bagi Bandar Baru Bangi untuk menarik sebahagian besar para pengguna dari Kajang, Semenyih, Bangi Lama dan kampung-kampung di sekitarnya kalaulah Bandar Baru Bangi dapat menyediakan barangan dan perkhidmatan yang cukup dan pelbagai, seperti yang disediakan di Petaling Jaya, misalnya. Kerana faktor-faktor di atas, maka adalah tidak mustahil bagi Bandar Baru Bangi untuk menarik sebahagian besar para pengguna dari Kajang, Semenyih, Bangi Lama dan kampung-kampung di sekitarnya kalaulah Bandar Baru Bangi dapat menyediakan barangan dan perkhidmatan yang cukup dan pelbagai, seperti yang disediakan di Petaling Jaya, misalnya.
-Atas pertimbangan di atas, maka nampaknya adalah tidak wajar bagi PKNS untuk membina kemudahan membeli-belah di pusat bandar setelah penduduk Bandar Baru Bangi mencapai angka 30,000 orang. Pada masa ini kuasa permintaan yang agak besar sudah pun wujud di sekitar bandar ini. Rata-rata pengguna di Bandar Baru Bangi berpendapatan lebih daripada $700 sebulan (Jadual 11). Pendapatan purata pengguna yang boleh dianggap tinggi ini memungkan besarnya jumlah wang yang boleh dibelanjakan oleh penduduk sekiranya ada tempat-tempat yang sesuai untuk membeli-belah di pusat yang berhampiran. Oleh itu adalah tidak munasabah untuk melambatkan pembinaan kemudahan membeli-belah di pusat bandar. Kemudahan ini mestilah dilihat oleh perlaksana Bandar Baru Bangi sebagai satu tarikan yang dapat menarik penduduk untuk tinggal di bandar ini. Dengan cara ini juga beberapa fungsi perniagaan dapat diagihkan semula dari bandar-bandar besar di Lembah Kelang ke Bandar Baru Bangi. Ini dapat juga mengurangkan perjalanan membeli-belah ke Kuala Lumpur dan Kajang, dan dengan itu mungkin dapat mengurangkan kesasakan lalulintas yang dihadapi oleh bandaraya dan bandar tersebut. Tetapi dalam memajukan kemudahan membeli-belah di pusat bandar, langkah mestilah diambil supaya peluang penyertaan bagi Bumiputera tidak terjejas.+Atas pertimbangan di atas, maka nampaknya adalah tidak wajar bagi PKNS untuk membina kemudahan membeli-belah di pusat bandar setelah penduduk Bandar Baru Bangi mencapai angka 30,000 orang. Pada masa ini kuasa permintaan yang agak besar sudah pun wujud di sekitar bandar ini. Rata-rata pengguna di Bandar Baru Bangi berpendapatan lebih daripada $700 sebulan (Jadual 11).  
 + 
 +==== Jadual 11: Pendapatan Bulanan Para Pengguna ==== 
 + 
 +^ Pendapatan bulanan ($) ^ % ^ 
 +| Kurang daripada $400 | 15 | 
 +| $400-$699 | 24 | 
 +| $700-$999 | 30 | 
 +| Lebih daripada $1000 | 31 | 
 +| Jumlah (N=100) | 100 | 
 +(Versi asal: {{:gambar:sk1984-jadual11.png?20|Jadual 11: Pendapatan Bulanan Para Pengguna}}). 
 +<cite>Sumber: Maznah Saat, 1984: 81</cite> 
 + 
 +Pendapatan purata pengguna yang boleh dianggap tinggi ini memungkan besarnya jumlah wang yang boleh dibelanjakan oleh penduduk sekiranya ada tempat-tempat yang sesuai untuk membeli-belah di pusat yang berhampiran. Oleh itu adalah tidak munasabah untuk melambatkan pembinaan kemudahan membeli-belah di pusat bandar. Kemudahan ini mestilah dilihat oleh perlaksana Bandar Baru Bangi sebagai satu tarikan yang dapat menarik penduduk untuk tinggal di bandar ini. Dengan cara ini juga beberapa fungsi perniagaan dapat diagihkan semula dari bandar-bandar besar di Lembah Kelang ke Bandar Baru Bangi. Ini dapat juga mengurangkan perjalanan membeli-belah ke Kuala Lumpur dan Kajang, dan dengan itu mungkin dapat mengurangkan kesesakan lalulintas yang dihadapi oleh bandaraya dan bandar tersebut. Tetapi dalam memajukan kemudahan membeli-belah di pusat bandar, langkah mestilah diambil supaya peluang penyertaan bagi Bumiputera tidak terjejas.
    
-Kesimpulan+===== Kesimpulan ===== 
 Perlaksanaan pembangunan Bandar Baru Bangi memperlihatkan beberapa kejayaan dan kegagalan. Kejayaannya dapat disaksikan dari segi keupayaannya untuk menarik industri baru dan penyediaan peluang pekerjaan dalam sektor asas. Ini adalah kerana industri dan pejabat-pejabat kerajaan dan swasta yang menawarkan pekerjaan tersebut berkembang sebagaimana ia direncanakan. Kejayaan ini berpunca daripada kedudukannya di pinggir Lembah Kelang, suatu kawasan yang paling pesat membangun di Malaysia. Tetapi melihat kepada struktur pemilihan industri dan penyertaan penduduk tempatan mengikut kaum, maka adalah jelas bahawa ia masih lagi jauh daripada matlamat yang dikehendaki oleh DEB. Perlaksanaan pembangunan Bandar Baru Bangi memperlihatkan beberapa kejayaan dan kegagalan. Kejayaannya dapat disaksikan dari segi keupayaannya untuk menarik industri baru dan penyediaan peluang pekerjaan dalam sektor asas. Ini adalah kerana industri dan pejabat-pejabat kerajaan dan swasta yang menawarkan pekerjaan tersebut berkembang sebagaimana ia direncanakan. Kejayaan ini berpunca daripada kedudukannya di pinggir Lembah Kelang, suatu kawasan yang paling pesat membangun di Malaysia. Tetapi melihat kepada struktur pemilihan industri dan penyertaan penduduk tempatan mengikut kaum, maka adalah jelas bahawa ia masih lagi jauh daripada matlamat yang dikehendaki oleh DEB.
 +
 Walaupun peluang pekerjaan berkembang sebagaimana dijangkakan, namun ia gagal untuk menarik penduduk dari luar untuk menetap di Bandar Baru Bangi. Kerana itu penduduk bertambah dengan kadar yang perlahan. Ini mungkin memberi kesan yang negatif kepada usaha untuk menyerapkan sebahagian daripada penduduk yang tertumpu di Kuala Lumpur dan Petaling Jaya. Pembangunan kediaman masih lagi pesat berjalan di kedua-dua bandar tersebut. Dari segi ini Bandar Baru Bangi mempunyai daya tarikan yang rendah untuk menarik penduduk berbanding dengan Kuala Lumpur, Petaling Jaya dan malah Subang Jaya. Kelemahan di dalam beberapa aspek mengenai perumahan yang dihuraikan sebelum ini menyebabkan kurangnya sambutan masyarakat untuk membeli rumah di Bandar Baru Bangi, dan ini telah menggalakkan pembangunan kediaman di bandar dan kampung-kampung di sekitar Bandar Baru Bangi. Walaupun peluang pekerjaan berkembang sebagaimana dijangkakan, namun ia gagal untuk menarik penduduk dari luar untuk menetap di Bandar Baru Bangi. Kerana itu penduduk bertambah dengan kadar yang perlahan. Ini mungkin memberi kesan yang negatif kepada usaha untuk menyerapkan sebahagian daripada penduduk yang tertumpu di Kuala Lumpur dan Petaling Jaya. Pembangunan kediaman masih lagi pesat berjalan di kedua-dua bandar tersebut. Dari segi ini Bandar Baru Bangi mempunyai daya tarikan yang rendah untuk menarik penduduk berbanding dengan Kuala Lumpur, Petaling Jaya dan malah Subang Jaya. Kelemahan di dalam beberapa aspek mengenai perumahan yang dihuraikan sebelum ini menyebabkan kurangnya sambutan masyarakat untuk membeli rumah di Bandar Baru Bangi, dan ini telah menggalakkan pembangunan kediaman di bandar dan kampung-kampung di sekitar Bandar Baru Bangi.
 +
 Pertambahan penduduk yang lembab juga mempengaruhi pembangunan dan perkembangan sektor perniagaan. Pada masa ini kedai-kedai yang wujud adalah terhad bilangannya dan tidak dapat menandingi pusat-pusat seperti Kajang, misalnya. Begitu juga, oleh kerana bilangan penduduk yang kecil pada masa ini, Bandar Baru Bangi belum bagi mempunyai sebarang kemudahan komuniti lain yang diperlukan oleh penduduk, kecuali sebuah sekolah rendah dan menengah. Pertambahan penduduk yang lembab juga mempengaruhi pembangunan dan perkembangan sektor perniagaan. Pada masa ini kedai-kedai yang wujud adalah terhad bilangannya dan tidak dapat menandingi pusat-pusat seperti Kajang, misalnya. Begitu juga, oleh kerana bilangan penduduk yang kecil pada masa ini, Bandar Baru Bangi belum bagi mempunyai sebarang kemudahan komuniti lain yang diperlukan oleh penduduk, kecuali sebuah sekolah rendah dan menengah.
 +
 Pada hemat kami, kegagalan PKNS untuk memajukan pusat bandar dan jabatan-jabatan kerajaan berkenaan untuk menyediakan kemudahan-kemudahan komuniti yang penting adalah satu salah-anggapan yang agak serius. Kita sering mendengar sungutan tentang pertumbuhan bandar-bandar baru yang lain (terutama bandar-bandar baru luar bandar) yang lembab kerana kurangnya kemudahan-kemudahan tersebut. Kemudahan-kemudahan ini mestilah dianggap sebagai satu daya tarikan yang penting, yang mampu menarik-masuk penduduk ke bandar-bandar baru. Apa yang penting di Bandar Baru Bangi ini ialah terdapatnya permintaan yang telah sedia wujud di sekitar bandar ini bagi satu pusat membeli-belah yang dapat menyediakan barangan dan perkhidmatan yang lengkap dan pelbagai. Tetapi oleh kerana penyediaan kemudahan ini masih lagi terhad, maka terdapat sebilangan penduduk Bandar Baru Bangi yang membuat perjalanan membeli-belah ke Kajang dan Kuala Lumpur dan menambah-sesakkan lagi keadaan lalulintas di pusat-pusat tersebut, dan dalam jangka masa panjang ini akan merugikan Bandar Baru Bangi itu sendiri. Pada hemat kami, kegagalan PKNS untuk memajukan pusat bandar dan jabatan-jabatan kerajaan berkenaan untuk menyediakan kemudahan-kemudahan komuniti yang penting adalah satu salah-anggapan yang agak serius. Kita sering mendengar sungutan tentang pertumbuhan bandar-bandar baru yang lain (terutama bandar-bandar baru luar bandar) yang lembab kerana kurangnya kemudahan-kemudahan tersebut. Kemudahan-kemudahan ini mestilah dianggap sebagai satu daya tarikan yang penting, yang mampu menarik-masuk penduduk ke bandar-bandar baru. Apa yang penting di Bandar Baru Bangi ini ialah terdapatnya permintaan yang telah sedia wujud di sekitar bandar ini bagi satu pusat membeli-belah yang dapat menyediakan barangan dan perkhidmatan yang lengkap dan pelbagai. Tetapi oleh kerana penyediaan kemudahan ini masih lagi terhad, maka terdapat sebilangan penduduk Bandar Baru Bangi yang membuat perjalanan membeli-belah ke Kajang dan Kuala Lumpur dan menambah-sesakkan lagi keadaan lalulintas di pusat-pusat tersebut, dan dalam jangka masa panjang ini akan merugikan Bandar Baru Bangi itu sendiri.
 +
 Secara keseluruhannya, kertas ini bukanlah bertujuan untuk semata-mata mengkritik usaha-usaha pembangunan yang sedang pesat dilaksanakan di Bandar Baru Bangi. Sebaliknya, segala pandangan yang diutarakan di atas semata-mata bertujuan memberi maklum balas yang ringkas kepada para pelaksana pembangunan yang berkaitan dengan bandar baru, dengan semangat untuk mencapai DEB. Sebagai orang luar, kami turut menyedari wujudnya pelbagai halangan dalam melaksanakan pembangunan bandar-bandar baru. Tetapi sekiranya kita berhasrat untuk mencapai matlamat DEB yang direncanakan itu, beberapa cadangan di atas mungkin perlu diberi perhatian yang wajar. Secara keseluruhannya, kertas ini bukanlah bertujuan untuk semata-mata mengkritik usaha-usaha pembangunan yang sedang pesat dilaksanakan di Bandar Baru Bangi. Sebaliknya, segala pandangan yang diutarakan di atas semata-mata bertujuan memberi maklum balas yang ringkas kepada para pelaksana pembangunan yang berkaitan dengan bandar baru, dengan semangat untuk mencapai DEB. Sebagai orang luar, kami turut menyedari wujudnya pelbagai halangan dalam melaksanakan pembangunan bandar-bandar baru. Tetapi sekiranya kita berhasrat untuk mencapai matlamat DEB yang direncanakan itu, beberapa cadangan di atas mungkin perlu diberi perhatian yang wajar.
-RUJUKAN + 
-1. Mamat Dollah (1979), Aktiviti Retail di Kota Bahru: Satu Analisis Dari Aspek Modal, Lokasi dan Jenis Perniagaan. Jabatan Geografi, UKM (latihan Ilmiah yang tidak diterbitkan). +===== RUJUKAN ===== 
-2. Golony, G. (1976), New Town Planning: Principles and Practice, A Wiley-Interscience Publication, New York. + 
-3. Katiman Rostam dan Noraziah Ali (1981). The Population of Bangi and Its Surroundings. Laporan disediakan untuk PUSPATI Bangi. +  - Mamat Dollah (1979), Aktiviti Retail di Kota Bahru: Satu Analisis Dari Aspek Modal, Lokasi dan Jenis Perniagaan. Jabatan Geografi, UKM (latihan Ilmiah yang tidak diterbitkan). 
-4. Malaysia (1981), Rancangan Malaysia Keempat 1981-85. Jab. Percetakan Kerajaan, Kuala Lumpur. +  - Golony, G. (1976), New Town Planning: Principles and Practice, A Wiley-Interscience Publication, New York. 
-5. Maznah Saat (1984), Perancangan dan Prospeks Perniagaan di Bandar Baru Bangi. Jabatan Geografi, Universiti Kebangsaan Malaysia (Latihan Ilmiah yang tidak diterbitkan). +  - Katiman Rostam dan Noraziah Ali (1981). The Population of Bangi and Its Surroundings. Laporan disediakan untuk PUSPATI Bangi. 
-6. Megat Adlan Megat Said (1978), New Town Development: Selangor State Development Corporation’s Experience – A Case of Klang Valley. Kertas dibacakan di Seminar Pembangunan Bandar Baru, INTAN, Petaling Jaya, 18hb.—20hb. +  - Malaysia (1981), Rancangan Malaysia Keempat 1981-85. Jab. Percetakan Kerajaan, Kuala Lumpur. 
-7. PKNS (1974), Bangi New Town Structure Plan Vol. 1. PKNS dan Jabatan Perancang Bandar dan Desa Persekutuan, Selangor. +  - Maznah Saat (1984), Perancangan dan Prospeks Perniagaan di Bandar Baru Bangi. Jabatan Geografi, Universiti Kebangsaan Malaysia (Latihan Ilmiah yang tidak diterbitkan). 
-8. PKNS (1983), Laporan Kemajuan Pembangunan Bandar Baru Bangi sehingga Disember 1982. Jabatan Kemajuan Bangi, Bandar Baru Bangi. +  - Megat Adlan Megat Said (1978), New Town Development: Selangor State Development Corporation’s Experience – A Case of Klang Valley. Kertas dibacakan di Seminar Pembangunan Bandar Baru, INTAN, Petaling Jaya, 18hb.—20hb. 
-9. Rodwin, L. (1956), The British New Town Plicy: Problems and Implications – Harvard University Press, Cambridge. +  - PKNS (1974), Bangi New Town Structure Plan Vol. 1. PKNS dan Jabatan Perancang Bandar dan Desa Persekutuan, Selangor. 
-10. Rusli Buyong (1978), Dasar, Halacara dan Strategi bagi Pembangunan Bandar-bandar Baru. Kertas dibacakan di Seminar Pembangunan Bandar Baru, INTAN, Petaling Jaya, 18hb. — 20hb. +  - PKNS (1983), Laporan Kemajuan Pembangunan Bandar Baru Bangi sehingga Disember 1982. Jabatan Kemajuan Bangi, Bandar Baru Bangi. 
-11. Sulong Mohamad (1985), Perancangan Bandar Baru, DEB dan Pembangunan Negara, Dalam Sulong Mohamad dan Rahimah Aziz (Peny.) Perbandaran dan Pembangunan Negara, Penerbit UKM, Bangi.+  - Rodwin, L. (1956), The British New Town Plicy: Problems and Implications – Harvard University Press, Cambridge. 
 +  - Rusli Buyong (1978), Dasar, Halacara dan Strategi bagi Pembangunan Bandar-bandar Baru. Kertas dibacakan di Seminar Pembangunan Bandar Baru, INTAN, Petaling Jaya, 18hb. — 20hb. 
 +  - Sulong Mohamad (1985), Perancangan Bandar Baru, DEB dan Pembangunan Negara, Dalam Sulong Mohamad dan Rahimah Aziz (Peny.) Perbandaran dan Pembangunan Negara, Penerbit UKM, Bangi. 
 + 
 +===== Kredit ===== 
 + 
 +**Makalah**: Sulong Mohamad, Katiman Rostam, 1984: [[https://ptsldigital.ukm.my/jspui/handle/123456789/426501|"Matlamat dan arah pembangunan bandar baru di Malaysia: pengalaman Bandar Baru Bangi, Selangor"]], dari Persatuan Sains Sosial Malaysia, 1984: Persidangan Pembangunan di Malaysia: perencanaan, pelaksanaan dan prestasinya. 
 + 
 +**Salinan**: Diusahakan oleh: [[https://facebook.com/kucingterbangmelayang|Syed Muhd Danial]].
  
pembangunan_bbb_matlamat.1765353875.txt.gz · Last modified: by sazli